6. มหาปชาปติโคตมีเถรีคาถาวณฺณนา

พุทฺธ วีร นโม ตฺยตฺถูติอาทิกา มหาปชาปติโคตมิยา คาถาฯ อยมฺปิ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนิํ รตฺตญฺญูนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา, อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา ยาวชีวํ ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา, กสฺสปสฺส จ ภควโต อนฺตเร อมฺหากญฺจ ภควโต พุทฺธสุญฺเญ โลเก พาราณสิยํ ปญฺจนฺนํ ทาสิสตานํ เชฏฺฐิกา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ อถ สา วสฺสูปนายิกสมเย ปญฺจ ปจฺเจกพุทฺเธ นนฺทมูลกปพฺภารโต อิสิปตเน โอตริตฺวา, นคเร ปิณฺฑาย จริตฺวา อิสิปตนเมว คนฺตฺวา, วสฺสูปนายิกสมเย กุฏิยา อตฺถาย หตฺถกมฺมํ ปริเยสนฺเต ทิสฺวา, ตา ทาสิโย ตาสํ อตฺตโน จ สามิเก สมาทเปตฺวา จงฺกมาทิปริวารสมฺปนฺนา ปญฺจ กุฏิโย กาเรตฺวา, มญฺจปีฐปานียปริโภชนียภาชนาทีนิ อุปฏฺฐเปตฺวา ปจฺเจกพุทฺเธ เตมาสํ ตตฺเถว วสนตฺถาย ปฏิญฺญํ กาเรตฺวา วารภิกฺขํ ปฏฺฐเปสุํฯ ยา อตฺตโน วารทิวเส ภิกฺขํ ทาตุํ น สกฺโกติ, ตสฺสา สยํ สกเคหโต นีหริตฺวา เทติฯ เอวํ เตมาสํ ปฏิชคฺคิตฺวา ปวารณาย สมฺปตฺตาย เอเกกํ ทาสิํ เอเกกํ สาฏกํ วิสฺสชฺชาเปสิฯ ปญฺจถูลสาฏกสตานิ อเหสุํฯ ตานิ ปริวตฺตาเปตฺวา ปญฺจนฺนํ ปจฺเจกพุทฺธานํ ติจีวรานิ กตฺวา อทาสิฯ ปจฺเจกพุทฺธา ตาสํ ปสฺสนฺตีนํเยว อากาเสน คนฺธมาทนปพฺพตํ อคมํสุฯ

ตาปิ สพฺพา ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติํสุฯ ตาสํ เชฏฺฐิกา ตโต จวิตฺวา พาราณสิยา อวิทูเร เปสการคาเม เปสการเชฏฺฐกสฺส เคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา, ปทุมวติยา ปุตฺเต ปญฺจสเต ปจฺเจกพุทฺเธ ทิสฺวา สมฺปิยายมานา สพฺเพ วนฺทิตฺวา ภิกฺขํ อทาสิฯ เต ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา คนฺธมาทนเมว อคมํสุฯ สาปิ ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อมฺหากํ สตฺถุ นิพฺพตฺติโต ปุเรตรเมว เทวทหนคเร มหาสุปฺปพุทฺธสฺส เคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิ, โคตมีติสฺสา โคตฺตาคตเมว นามํ อโหสิ; มหามายาย กนิฏฺฐภคินีฯ

ลกฺขณปาฐกาปิ ‘‘อิมาสํ ทฺวินฺนมฺปิ กุจฺฉิยํ วสิตา ทารกา จกฺกวตฺติโน ภวิสฺสนฺตี’’ติ พฺยากริํสุฯ สุทฺโธทนมหาราชา วยปฺปตฺตกาเล ทฺเวปิ มงฺคลํ กตฺวา อตฺตโน ฆรํ อภิเนสิฯ

อปรภาเค อมฺหากํ สตฺถริ อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺเก อนุปุพฺเพน ตตฺถ ตตฺถ เวเนยฺยานํ อนุคฺคหํ กโรนฺเต เวสาลิํ อุปนิสฺสาย กูฏาคารสาลายํ วิหรนฺเต สุทฺโธทนมหาราชา เสตจฺฉตฺตสฺส เหฏฺฐา อรหตฺตํ สจฺฉิกตฺวา ปรินิพฺพายิฯ อถ มหาปชาปติโคตมี ปพฺพชิตุกามา หุตฺวา สตฺถารํ เอกวารํ ปพฺพชฺชํ ยาจมานา อลภิตฺวา ทุติยวารํ เกเส ฉินฺทาเปตฺวา กาสายานิ อจฺฉาเทตฺวา กลหวิวาทสุตฺตนฺตเทสนาปริโยสาเน (สุ. นิ. 868 อาทโย) นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิตานํ ปญฺจนฺนํ สกฺยกุมารสตานํ ปาทปริจาริกาหิ สทฺธิํ เวสาลิํ คนฺตฺวา อานนฺทตฺเถรํ สตฺถารํ ยาจาเปตฺวา อฏฺฐหิ ครุธมฺเมหิ (อ. นิ. 8.51; จูฬว. 403) ปพฺพชฺชญฺจ อุปสมฺปทญฺจ ปฏิลภิฯ อิตรา ปน สพฺพาปิ เอกโตอุปสมฺปนฺนา อเหสุํฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปเนตํ วตฺถุ ปาฬิยํ อาคตเมวฯ

เอวํ อุปสมฺปนฺนา ปน มหาปชาปติโคตมี สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิฯ อถสฺสา สตฺถา ธมฺมํ เทเสสิฯ สา สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา ภาวนมนุยุญฺชนฺตี น จิรสฺเสว อภิญฺญาปฏิสมฺภิทาปริวารํ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เสสา ปน ปญฺจสตา ภิกฺขุนิโย นนฺทโกวาทปริโยสาเน (ม. นิ. 3.398 อาทโย) ฉฬภิญฺญา อเหสุํฯ อเถกทิวสํ สตฺถา เชตวนมหาวิหาเร อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน ภิกฺขุนิโย ฐานนฺตเร ฐเปนฺโต มหาปชาปติโคตมิํ รตฺตญฺญูนํ ภิกฺขุนีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิฯ สา ผลสุเขน นิพฺพานสุเขน จ วีตินาเมนฺตี กตญฺญุตาย ฐตฺวา เอกทิวสํ สตฺถุ คุณาภิตฺถวนปุพฺพกอุปการกวิภาวนามุเขน อญฺญํ พฺยากโรนฺตี –

[157]

‘‘พุทฺธวีร นโม ตฺยตฺถุ, สพฺพสตฺตานมุตฺตม;

โย มํ ทุกฺขา ปโมเจสิ, อญฺญญฺจ พหุกํ ชนํฯ

[158]

‘‘สพฺพทุกฺขํ ปริญฺญาตํ, เหตุตณฺหา วิโสสิตา;

ภาวิโต อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค, นิโรโธ ผุสิโต มยาฯ

[159]

‘‘มาตา ปุตฺโต ปิตา ภาตา, อยฺยกา จ ปุเร อหุํ;

ยถาภุจฺจมชานนฺตี, สํสริํหํ อนิพฺพิสํฯ

[160]

‘‘ทิฏฺโฐ หิ เม โส ภควา, อนฺติโมยํ สมุสฺสโย;

วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโวฯ

[161]

‘‘อารทฺธวีริเย ปหิตตฺเต, นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกเม;

สมคฺเค สาวเก ปสฺเส, เอสา พุทฺธาน วนฺทนาฯ

[162]

‘‘พหูนํ วต อตฺถาย, มายา ชนยิ โคตมํ;

พฺยาธิมรณตุนฺนานํ, ทุกฺขกฺขนฺธํ พฺยปานุที’’ติฯ – อิมา คาถา อภาสิ;

ตตฺถ พุทฺธวีราติ จตุสจฺจพุทฺเธสุ วีร, สพฺพพุทฺธา หิ อุตฺตมวีริเยหิ จตุสจฺจพุทฺเธหิ วา จตุพฺพิธสมฺมปฺปธานวีริยนิปฺผตฺติยา วิชิตวิชยตฺตา วีรา นามฯ ภควา ปน วีริยปารมิปาริปูริยา จตุรงฺคสมนฺนาคตวีริยาธิฏฺฐาเนน สาติสยจตุพฺพิธสมฺมปฺปธานกิจฺจนิปฺผตฺติยา ตสฺสา จ เวเนยฺยสนฺตาเน สมฺมเทว ปติฏฺฐาปิตตฺตา วิเสสโต วีริยยุตฺตตาย วีโรติ วตฺตพฺพตํ อรหติฯ นโม ตฺยตฺถูติ นโม นมกฺกาโร เต โหตุฯ สพฺพสตฺตานมุตฺตมาติ อปทาทิเภเทสุ สตฺเตสุ สีลาทิคุเณหิ อุตฺตโม ภควาฯ ตเทกเทสํ สตฺถุปการคุณํ ทสฺเสตุํ, ‘‘โย มํ ทุกฺขา ปโมเจสิ, อญฺญญฺจ พหุกํ ชน’’นฺติ วตฺวา อตฺตโน ทุกฺขา ปมุตฺตภาวํ วิภาเวนฺตี ‘‘สพฺพทุกฺข’’นฺติ คาถมาหฯ

ปุน ยโต ปโมเจสิ, ตํ วฏฺฏทุกฺขํ เอกเทเสน ทสฺเสนฺตี ‘‘มาตา ปุตฺโต’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ ยถาภุจฺจมชานนฺตีติ ปวตฺติเหตุอาทิํ ยถาภูตํ อนวพุชฺฌนฺตีฯ สํสริํหํ อนิพฺพิสนฺติ สํสารสมุทฺเท ปติฏฺฐํ อวินฺทนฺตี อลภนฺตี ภวาทีสุ อปราปรุปฺปตฺติวเสน สํสริํ อหนฺติ กเถนฺตี อาห ‘‘มาตา ปุตฺโต’’ติอาทิฯ ยสฺมิํ ภเว เอตสฺส มาตา อโหสิ, ตโต อญฺญสฺมิํ ภเว ตสฺเสว ปุตฺโต, ตโต อญฺญสฺมิํ ภเว ปิตา ภาตา อหูติ อตฺโถฯ

‘‘ทิฏฺโฐ หิ เม’’ติ คาถายปิ อตฺตโน ทุกฺขโต ปมุตฺตภาวเมว วิภาเวติฯ ตตฺถ ทิฏฺโฐ หิ เม โส ภควาติ โส ภควา สมฺมาสมฺพุทฺโธ อตฺตนา ทิฏฺฐโลกุตฺตรธมฺมทสฺสเนน ญาณจกฺขุนา มยา ปจฺจกฺขโต ทิฏฺโฐฯ โย หิ ธมฺมํ ปสฺสติ, โส ภควนฺตํ ปสฺสติ นามฯ ยถาห – ‘‘โย โข, วกฺกลิ, ธมฺมํ ปสฺสติ, โส มํ ปสฺสตี’’ติอาทิ (สํ. นิ. 3.87)ฯ

อารทฺธวีริเยติ ปคฺคหิตวีริเยฯ ปหิตตฺเตติ นิพฺพานํ เปสิตจิตฺเตฯ นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกเมติ อปตฺตสฺส ปตฺติยา ปตฺตสฺส เวปุลฺลตฺถาย สพฺพกาลํ ถิรปรกฺกเมฯ สมคฺเคติ สีลทิฏฺฐิสามญฺเญน สํหตภาเวน สมคฺเคฯ สตฺถุเทสนาย สวนนฺเต ชาตตฺตา สาวเก, ‘‘อิเม มคฺคฏฺฐา อิเม ผลฏฺฐา’’ติ ยาถาวโต ปสฺสติฯ เอสา พุทฺธาน วนฺทนาติ ยา สตฺถุ ธมฺมสรีรภูตสฺส อริยสาวกานํ อริยภาวภูตสฺส จ โลกุตฺตรธมฺมสฺส อตฺตปจฺจกฺขกิริยา, เอสา สมฺมาสมฺพุทฺธานํ สาวกพุทฺธานญฺจ วนฺทนา ยาถาวโต คุณนินฺนตาฯ

‘‘พหูนํ วต อตฺถายา’’ติ โอสานคาถายปิ สตฺถุ โลกสฺส พหูปการตํเยว วิภาเวติฯ ยํ ปเนตฺถ อตฺถโต น วิภตฺตํ, ตํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

อเถกทา มหาปชาปติโคตมี สตฺถริ เวสาลิยํ วิหรนฺเต มหาวเน กูฏาคารสาลายํ สยํ เวสาลิยํ ภิกฺขุนุปสฺสเย วิหรนฺตี ปุพฺพณฺหสมยํ เวสาลิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา อตฺตโน ทิวาฏฺฐาเน ยถาปริจฺฉินฺนกาลํ ผลสมาปตฺติสุเขน วีตินาเมตฺวา ผลสมาปตฺติโต วุฏฺฐาย อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา โสมนสฺสชาตา อตฺตโน อายุสงฺขาเร อาวชฺเชนฺตี เตสํ ขีณภาวํ ญตฺวา เอวํ จินฺเตสิ – ‘‘ยํนูนาหํ วิหารํ คนฺตฺวา ภควนฺตํ อนุชานาเปตฺวา มโนภาวนีเย จ เถเร สพฺเพว สพฺรหฺมจริเย อาปุจฺฉิตฺวา อิเธว อาคนฺตฺวา ปรินิพฺพาเยยฺย’’นฺติฯ ยถา จ เถริยา, เอวํ ตสฺสา ปริวารภูตานํ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุนิสตานํ ปริวิตกฺโก อโหสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.2.97-288) –

‘‘เอกทา โลกปชฺโชโต, เวสาลิยํ มหาวเน;

กูฏาคาเร กุสาลายํ, วสเต นรสารถิฯ

‘‘ตทา ชินสฺส มาตุจฺฉา, มหาโคตมิ ภิกฺขุนี;

ตหิํ กเต ปุเร รมฺเม, วสี ภิกฺขุนุปสฺสเยฯ

‘‘ภิกฺขุนีหิ วิมุตฺตาหิ, สเตหิ สห ปญฺจหิ;

รโหคตาย ตสฺเสวํ, จิตสฺสาสิ วิตกฺกิตํฯ

‘‘พุทฺธสฺส ปรินิพฺพานํ, สาวกคฺคยุคสฺส วา;

ราหุลานนฺทนนฺทานํ, นาหํ ลจฺฉามิ ปสฺสิตุํฯ

‘‘พุทฺธสฺส ปรินิพฺพานา, สาวกคฺคยุคสฺส วา;

มหากสฺสปนนฺทานํ, อานนฺทราหุลาน จฯ

‘‘ปฏิกจฺจายุสงฺขารํ, โอสชฺชิตฺวาน นิพฺพุติํ;

คจฺเฉยฺยํ โลกนาเถน, อนุญฺญาตา มเหสินาฯ

‘‘ตถา ปญฺจสตานมฺปิ, ภิกฺขุนีนํ วิตกฺกิตํ;

อาสิ เขมาทิกานมฺปิ, เอตเทว วิตกฺกิตํฯ

‘‘ภูมิจาโล ตทา อสิ, นาทิตา เทวทุนฺทุภี;

อุปสฺสยาธิวตฺถาโย, เทวตา โสกปีฬิตาฯ

‘‘วิลปนฺตา สุกรุณํ, ตตฺถสฺสูนิ ปวตฺตยุํ;

มิตฺตา ภิกฺขุนิโย ตาหิ, อุปคนฺตฺวาน โคตมิํฯ

‘‘นิปจฺจ สิรสา ปาเท, อิทํ วจนมพฺรวุํ;

ตตฺถ โตยลวาสิตฺตา, มยมยฺเย รโหคตาฯ

‘‘สา จลา จลิตา ภูมิ, นาทิตา เทวทุนฺทุภี;

ปริเทวา จ สุยฺยนฺเต, กิมตฺถํ นูน โคตมีฯ

‘‘ตทา อโวจ สา สพฺพํ, ยถาปริวิตกฺกิตํ;

ตาโยปิ สพฺพา อาหํสุ, ยถาปริวิตกฺกิตํฯ

‘‘ยทิ เต รุจิตํ อยฺเย, นิพฺพานํ ปรมํ สิวํ;

นิพฺพายิสฺสาม สพฺพาปิ, พุทฺธานุญฺญาย สุพฺพเตฯ

‘‘มยํ สหาว นิกฺขนฺตา, ฆราปิ จ ภวาปิ จ;

สหาเยว คมิสฺสาม, นิพฺพานํ ปทมุตฺตมํฯ

‘‘นิพฺพานาย วชนฺตีนํ, กิํ วกฺขามีติ สา วทํ;

สห สพฺพาหิ นิคฺคญฺฉิ, ภิกฺขุนีนิลยา ตทาฯ

‘‘อุปสฺสเย ยาธิวตฺถา, เทวตา ตา ขมนฺตุ เม;

ภิกฺขุนีนิลยสฺเสทํ, ปจฺฉิมํ ทสฺสนํ มมฯ

‘‘น ชรา มจฺจุ วา ยตฺถ, อปฺปิเยหิ สมาคโม;

ปิเยหิ น วิโยโคตฺถิ, ตํ วชิสฺสํ อสงฺขตํฯ

‘‘อวีตราคา ตํ สุตฺวา, วจนํ สุคโตรสา;

โสกฏฺฏา ปริเทวิํสุ, อโห โน อปฺปปุญฺญตาฯ

‘‘ภิกฺขุนีนิลโย สุญฺโญ, ภูโต ตาหิ วินา อยํ;

ปภาเต วิย ตาราโย, น ทิสฺสนฺติ ชิโนรสาฯ

‘‘นิพฺพานํ โคตมี ยาติ, สเตหิ สห ปญฺจหิ;

นทีสเตหิว สห, คงฺคา ปญฺจหิ สาครํฯ

‘‘รถิยาย วชนฺติโย, ทิสฺวา สทฺธา อุปาสิกา;

ฆรา นิกฺขมฺม ปาเทสุ, นิปจฺจ อิทมพฺรวุํฯ

‘‘ปสีทสฺสุ มหาโภเค, อนาถาโย วิหาย โน;

ตยา น ยุตฺตา นิพฺพาตุํ, อิจฺฉฏฺฏา วิลปิํสุ ตาฯ

‘‘ตาสํ โสกปหานตฺถํ, อโวจ มธุรํ คิรํ;

รุทิเตน อลํ ปุตฺตา, หาสกาโลยมชฺช โวฯ

‘‘ปริญฺญาตํ มยา ทุกฺขํ, ทุกฺขเหตุ วิวชฺชิโต;

นิโรโธ เม สจฺฉิกโต, มคฺโค จาปิ สุภาวิโตฯ

‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;

โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตาฯ

‘‘ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา, อคารสฺมานคาริยํ;

โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโยฯ

‘‘พุทฺโธ ตสฺส จ สทฺธมฺโม, อนูโน ยาว ติฏฺฐติ;

นิพฺพาตุํ ตาว กาโล เม, มา มํ โสจถ ปุตฺติกาฯ

‘‘โกณฺฑญฺญานนฺทนนฺทาที , ติฏฺฐนฺติ ราหุโล ชิโน;

สุขิโต สหิโต สงฺโฆ, หตทพฺพา จ ติตฺถิยาฯ

‘‘โอกฺกากวํสสฺส ยโส, อุสฺสิโต มารมทฺทโน;

นนุ สมฺปติ กาโล เม, นิพฺพานตฺถาย ปุตฺติกาฯ

‘‘จิรปฺปภุติ ยํ มยฺหํ, ปตฺถิตํ อชฺช สิชฺฌเต;

อานนฺทเภริกาโลยํ, กิํ โว อสฺสูหิ ปุตฺติกาฯ

‘‘สเจ มยิ ทยา อตฺถิ, ยทิ จตฺถิ กตญฺญุตา;

สทฺธมฺมฏฺฐิติยา สพฺพา, กโรถ วีริยํ ทฬฺหํฯ

‘‘ถีนํ อทาสิ ปพฺพชฺชํ, สมฺพุทฺโธ ยาจิโต มยา;

ตสฺมา ยถาหํ นนฺทิสฺสํ, ตถา ตมนุติฏฺฐถฯ

‘‘ตา เอวมนุสาสิตฺวา, ภิกฺขุนีหิ ปุรกฺขตา;

อุเปจฺจ พุทฺธํ วนฺทิตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิฯ

‘‘อหํ สุคต เต มาตา, ตฺวญฺจ วีร ปิตา มม;

สทฺธมฺมสุขท นาถ, ตยิ ชาตามฺหิ โคตมฯ

‘‘สํวทฺธิโตยํ สุคต, รูปกาโย มยา ตว;

อนินฺทิโต ธมฺมกาโย, มม สํวทฺธิโต ตยาฯ

‘‘มุหุตฺตํ ตณฺหาสมณํ, ขีรํ ตฺวํ ปายิโต มยา;

ตยาหํ สนฺตมจฺจนฺตํ, ธมฺมขีรญฺหิ ปายิตาฯ

‘‘พนฺธนารกฺขเณ มยฺหํ, อณโณ ตฺวํ มหามุเน;

ปุตฺตกามา ถิโย ยาจํ, ลภนฺติ ตาทิสํ สุตํฯ

‘‘มนฺธาตาทินรินฺทานํ, ยา มาตา สา ภวณฺณเว;

นิมุคฺคาหํ ตยา ปุตฺต, ตาริตา ภวสาคราฯ

‘‘รญฺโญ มาตา มเหสีติ, สุลภํ นามมิตฺถินํ;

พุทฺธมาตาติ ยํ นามํ, เอตํ ปรมทุลฺลภํฯ

‘‘ตญฺจ ลทฺธํ มหาวีร, ปณิธานํ มมํ ตยา;

อณุกํ วา มหนฺตํ วา, ตํ สพฺพํ ปูริตํ มยาฯ

‘‘ปรินิพฺพาตุมิจฺฉามิ , วิหาเยมํ กเฬวรํ;

อนุชานาหิ เม วีร, ทุกฺขนฺตกร นายกฯ

‘‘จกฺกงฺกุสธชากิณฺเณ, ปาเท กมลโกมเล;

ปสาเรหิ ปณามํ เต, กริสฺสํ ปุตฺตอุตฺตเมฯ

‘‘สุวณฺณราสิสงฺกาสํ, สรีรํ กุรุ ปากฏํ;

กตฺวา เทหํ สุทิฏฺฐํ เต, สนฺติํ คจฺฉามิ นายกฯ

‘‘ทฺวตฺติํสลกฺขณูเปตํ, สุปฺปภาลงฺกตํ ตนุํ;

สญฺฌาฆนาว พาลกฺกํ, มาตุจฺฉํ ทสฺสยี ชิโนฯ

‘‘ผุลฺลารวินฺทสํกาเส , ตรุณาทิจฺจสปฺปเภ;

จกฺกงฺกิเต ปาทตเล, ตโต สา สิรสา ปติฯ

‘‘ปณมามิ นราทิจฺจ, อาทิจฺจกุลเกตุกํ;

ปจฺฉิเม มรเณ มยฺหํ, น ตํ อิกฺขามหํ ปุโนฯ

‘‘อิตฺถิโย นาม โลกคฺค, สพฺพโทสากรา มตา;

ยทิ โก จตฺถิ โทโส เม, ขมสฺสุ กรุณากรฯ

‘‘อิตฺถิกานญฺจ ปพฺพชฺชํ, หํ ตํ ยาจิํ ปุนปฺปุนํ;

ตตฺถ เจ อตฺถิ โทโส เม, ตํ ขมสฺสุ นราสภฯ

‘‘มยา ภิกฺขุนิโย วีร, ตวานุญฺญาย สาสิตา;

ตตฺร เจ อตฺถิ ทุนฺนีตํ, ตํ ขมสฺสุ ขมาธิปฯ

‘‘อกฺขนฺเต นาม ขนฺตพฺพํ, กิํ ภเว คุณภูสเน;

กิมุตฺตรํ เต วตฺถามิ, นิพฺพานาย วชนฺติยาฯ

‘‘สุทฺเธ อนูเน มม ภิกฺขุสงฺเฆ, โลกา อิโต นิสฺสริตุํ ขมนฺเต;

ปภาตกาเล พฺยสนงฺคตานํ, ทิสฺวาน นิยฺยาติว จนฺทเลขาฯ

‘‘ตเทตรา ภิกฺขุนิโย ชินคฺคํ, ตาราว จนฺทานุคตา สุเมรุํ;

ปทกฺขิณํ กจฺจ นิปจฺจ ปาเท, ฐิตา มุขนฺตํ สมุทิกฺขมานาฯ

‘‘น ติตฺติปุพฺพํ ตว ทสฺสเนน, จกฺขุํ น โสตํ ตว ภาสิเตน;

จิตฺตํ มมํ เกวลเมกเมว, ปปฺปุยฺย ตํ ธมฺมรเสน ติตฺติฯ

‘‘นทโต ปริสายํ เต, วาทิตพฺพปหาริโน;

เย เต ทกฺขนฺติ วทนํ, ธญฺญา เต นรปุงฺควฯ

‘‘ทีฆงฺคุลี ตมฺพนเข, สุเภ อายตปณฺหิเก;

เย ปาเท ปณมิสฺสนฺติ, เตปิ ธญฺญา คุณนฺธรฯ

‘‘มธุรานิ ปหฏฺฐานิ, โทสคฺฆานิ หิตานิ จ;

เย เต วากฺยานิ สุยฺยนฺติ, เตปิ ธญฺญา นรุตฺตมฯ

‘‘ธญฺญาหํ เต มหาวีร, ปาทปูชนตปฺปรา;

ติณฺณสํสารกนฺตารา, สุวากฺเยน สิรีมโตฯ

‘‘ตโต สา อนุสาเวตฺวา, ภิกฺขุสงฺฆมฺปิ สุพฺพตา;

ราหุลานนฺทนนฺเท จ, วนฺทิตฺวา อิทมพฺรวิฯ

‘‘อาสีวิสาลยสเม, โรคาวาเส กเฬวเร;

นิพฺพินฺทา ทุกฺขสงฺฆาเฏ, ชรามรณโคจเรฯ

‘‘นานากลิมลากิณฺเณ, ปรายตฺเต นิรีหเก;

เตน นิพฺพาตุมิจฺฉามิ, อนุมญฺญถ ปุตฺตกาฯ

‘‘นนฺโท ราหุลภทฺโท จ, วีตโสกา นิราสวา;

ฐิตาจลฏฺฐิติ ถิรา, ธมฺมตมนุจินฺตยุํฯ

‘‘ธิรตฺถุ สงฺขตํ โลลํ, อสารํ กทลูปมํ;

มายามรีจิสทิสํ, อิตฺตรํ อนวฏฺฐิตํฯ

‘‘ยตฺถ นาม ชินสฺสายํ, มาตุจฺฉา พุทฺธโปสิกา;

โคตมี นิธนํ ยาติ, อนิจฺจํ สพฺพสงฺขตํฯ

‘‘อานนฺโท จ ตทา เสโข, โสกฏฺโฏ ชินวจฺฉโล;

ตตฺถสฺสูนิ กโรนฺโต โส, กรุณํ ปริเทวติฯ

‘‘หา สนฺติํ โคตมี ยาติ, นูน พุทฺโธปิ นิพฺพุติํ;

คจฺฉติ น จิเรเนว, อคฺคิริว นิรินฺธโนฯ

‘‘เอวํ วิลาปมานํ ตํ, อานนฺทํ อาห โคตมี;

สุตสาครคมฺภีร, พุทฺโธปฏฺฐาน ตปฺปรฯ

‘‘น ยุตฺตํ โสจิตุํ ปุตฺต, หาสกาเล อุปฏฺฐิเต;

ตยา เม สรณํ ปุตฺต, นิพฺพานํ ตมุปาคตํฯ

‘‘ตยา ตาต สมชฺฌิฏฺโฐ, ปพฺพชฺชํ อนุชานิ โน;

มา ปุตฺต วิมโน โหหิ, สผโล เต ปริสฺสโมฯ

‘‘ยํ น ทิฏฺฐํ ปุราเณหิ, ติตฺถิกาจริเยหิปิ;

ตํ ปทํ สุกุมารีหิ, สตฺตวสฺสาหิ เวทิตํฯ

‘‘พุทฺธสาสนปาเลต, ปจฺฉิมํ ทสฺสนํ ตว;

ตตฺถ คจฺฉามหํ ปุตฺต, คโต ยตฺถ น ทิสฺสเตฯ

‘‘กทาจิ ธมฺมํ เทเสนฺโต, ขิปี โลกคฺคนายโก;

ตทาหํ อาสีสวาจํ, อโวจํ อนุกมฺปิกาฯ

‘‘จิรํ ชีว มหาวีร, กปฺปํ ติฏฺฐ มหามุเน;

สพฺพโลกสฺส อตฺถาย, ภวสฺสุ อชรามโรฯ

‘‘ตํ ตถาวาทินิํ พุทฺโธ, มมํ โส เอตทพฺรวิ;

น เหวํ วนฺทิยา พุทฺธา, ยถา วนฺทสิ โคตมีฯ

‘‘กถํ จรหิ สพฺพญฺญู, วนฺทิตพฺพา ตถาคตา;

กถํ อวนฺทิยา พุทฺธา, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโตฯ

‘‘อารทฺธวีริเย ปหิตตฺเต, นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกเม;

สมคฺเค สาวเก ปสฺส, เอตํ พุทฺธานวนฺทนํฯ

‘‘ตโต อุปสฺสยํ คนฺตฺวา, เอกิกาหํ วิจินฺตยิํ;

สมคฺคปริสํ นาโถ, โรเธสิ ติภวนฺตโคฯ

‘‘หนฺทาหํ ปรินิพฺพิสฺสํ, มา วิปตฺติตมทฺทสํ;

เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน, ทิสฺวาน อิสิสตฺตมํฯ

‘‘ปรินิพฺพานกาลํ เม, อาโรเจสิํ วินายกํ;

ตโต โส สมนุญฺญาสิ, กาลํ ชานาหิ โคตมีฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสวาฯ

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํฯ

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺฐิเม;

ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํฯ

‘‘ถีนํ ธมฺมาภิสมเย, เย พาลา วิมติํ คตา;

เตสํ ทิฏฺฐิปฺปหานตฺถํ, อิทฺธิํ ทสฺเสหิ โคตมีฯ

‘‘ตทา นิปจฺจ สมฺพุทฺธํ, อุปฺปติตฺวาน อมฺพรํ;

อิทฺธี อเนกา ทสฺเสสิ, พุทฺธานุญฺญาย โคตมีฯ

‘‘เอกิกา พหุธา อาสิ, พหุธา เจกิกา ตถา;

อาวิภาวํ ติโรภาวํ, ติโรกุฏฺฏํ ติโรนคํฯ

‘‘อสชฺชมานา อคมา, ภูมิยมฺปิ นิมุชฺชถ;

อภิชฺชมาเน อุทเก, อคญฺฉิ มหิยา ยถาฯ

‘‘สกุณีว ตถากาเส, ปลฺลงฺเกน กมี ตทา;

วสํ วตฺเตสิ กาเยน, ยาว พฺรหฺมนิเวสนํฯ

‘‘สิเนรุํ ทณฺฑํ กตฺวาน, ฉตฺตํ กตฺวา มหามหิํ;

สมูลํ ปริวตฺเตตฺวา, ธารยํ จงฺกมี นเภฯ

‘‘ฉสฺสูโรทยกาเลว, โลกญฺจากาสิ ธูมิกํ;

ยุคนฺเต วิย โลกํ สา, ชาลามาลากุลํ อกาฯ

‘‘มุจลินฺทํ มหาเสลํ, เมรุมูลนทนฺตเร;

สาสปาริว สพฺพานิ, เอเกนคฺคหิ มุฏฺฐินาฯ

‘‘องฺคุลคฺเคน ฉาเทสิ, ภากรํ สนิสากรํ;

จนฺทสูรสหสฺสานิ, อาเวฬมิว ธารยิฯ

‘‘จตุสาครโตยานิ, ธารยี เอกปาณินา;

ยุคนฺตชลทาการํ, มหาวสฺสํ ปวสฺสถฯ

‘‘จกฺกวตฺติํ สปริสํ, มาปยี สา นภตฺตเล;

ครุฬํ ทฺวิรทํ สีหํ, วินทนฺตํ ปทสฺสยิฯ

‘‘เอกิกา อภินิมฺมิตฺวา, อปฺปเมยฺยํ ภิกฺขุนีคณํ;

ปุน อนฺตรธาเปตฺวา, เอกิกา มุนิมพฺรวิฯ

‘‘มาตุจฺฉา เต มหาวีร, ตว สาสนการิกา;

อนุปฺปตฺตา สกํ อตฺถํ, ปาเท วนฺทามิ จกฺขุมฯ

‘‘ทสฺเสตฺวา วิวิธา อิทฺธี, โอโรหิตฺวา นภตฺตลา;

วนฺทิตฺวา โลกปชฺโชตํ, เอกมนฺตํ นิสีทิ สาฯ

‘‘สา วีสวสฺสสติกา, ชาติยาหํ มหามุเน;

อลเมตฺตาวตา วีร, นิพฺพายิสฺสามิ นายกฯ

‘‘ตทาติวิมฺหิตา สพฺพา, ปริสา สา กตญฺชลี;

อโวจยฺเย กถํ อาสิ, อตุลิทฺธิปรกฺกมาฯ

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโกฯ

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, ชาตามจฺจกุเล อหุํ;

สพฺโพปการสมฺปนฺเน, อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเนฯ

‘‘กทาจิ ปิตุนา สทฺธิํ, ทาสีคณปุรกฺขตา;

มหตา ปริวาเรน, ตํ อุเปจฺจ นราสภํฯ

‘‘วาสวํ วิย วสฺสนฺตํ, ธมฺมเมฆํ อนาสวํ;

สรทาทิจฺจสทิสํ, รํสิชาลสมุชฺชลํฯ

‘‘ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, สุตฺวา จสฺส สุภาสิตํ;

มาตุจฺฉํ ภิกฺขุนิํ อคฺเค, ฐเปนฺตํ นรนายกํฯ

‘‘สุตฺวา ทตฺวา มหาทานํ, สตฺตาหํ ตสฺส ตาทิโน;

สสงฺฆสฺส นรคฺคสฺส, ปจฺจยานิ พหูนิ จฯ

‘‘นิปจฺจ ปาทมูลมฺหิ, ตํ ฐานมภิปตฺถยิํ;

ตโต มหาปริสติํ, อโวจ อิสิสตฺตโมฯ

‘‘ยา สสงฺฆํ อโภเชสิ, สตฺตาหํ โลกนายกํ;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโตฯ

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติฯ

ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา, โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;

โคตมี นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวิกาฯ

‘‘ตสฺส พุทฺธสฺส มาตุจฺฉา, ชีวิตาปาทิกา อยํ;

รตฺตญฺญูนญฺจ อคฺคตฺตํ, ภิกฺขุนีนํ ลภิสฺสติฯ

‘‘ตํ สุตฺวาน ปโมทิตฺวา, ยาวชีวํ ตทา ชินํ;

ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐิตฺวา, ตโต กาลงฺกตา อหํฯ

‘‘ตาวติํเสสุ เทเวสุ, สพฺพกามสมิทฺธิสุ;

นิพฺพตฺตา ทสหงฺเคหิ, อญฺเญ อภิภวิํ อหํฯ

‘‘รูปสทฺเทหิ คนฺเธหิ, รเสหิ ผุสเนหิ จ;

อายุนาปิ จ วณฺเณน, สุเขน ยสสาปิ จฯ

‘‘ตเถวาธิปเตยฺเยน, อธิคยฺห วิโรจหํ;

อโหสิํ อมรินฺทสฺส, มเหสี ทยิตา ตหิํฯ

‘‘สํสาเร สํสรนฺตีหํ, กมฺมวายุสเมริตา;

กาสิสฺส รญฺโญ วิสเย, อชายิํ ทาสคามเกฯ

‘‘ปญฺจทาสสตานูนา, นิวสนฺติ ตหิํ ตทา;

สพฺเพสํ ตตฺถ โย เชฏฺโฐ, ตสฺส ชายา อโหสหํฯ

‘‘สยมฺภุโน ปญฺจสตา, คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสุํ;

เต ทิสฺวาน อหํ ตุฏฺฐา, สห สพฺพาหิ อิตฺถิภิฯ

‘‘ปูคา หุตฺวาว สพฺพาโย, จตุมาเส อุปฏฺฐหุํ;

ติจีวรานิ ทตฺวาน, สํสริมฺห สสามิกาฯ

‘‘ตโต จุตา สพฺพาปิ ตา, ตาวติํสคตา มยํ;

ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, ชาตา เทวทเห ปุเรฯ

‘‘ปิตา อญฺชนสกฺโก เม, มาตา มม สุลกฺขณา;

ตโต กปิลวตฺถุสฺมิํ, สุทฺโธทนฆรํ คตาฯ

‘‘เสสา สกฺยกุเล ชาตา, สกฺยานํ ฆรมาคมุํ;

อหํ วิสิฏฺฐา สพฺพาสํ, ชินสฺสาปาทิกา อหุํฯ

‘‘มม ปุตฺโตภินิกฺขมฺม, พุทฺโธ อาสิ วินายโก;

ปจฺฉาหํ ปพฺพชิตฺวาน, สเตหิ สห ปญฺจหิฯ

‘‘สากิยานีหิ ธีราหิ, สห สนฺติสุขํ ผุสิํ;

เย ตทา ปุพฺพชาติยํ, อมฺหากํ อาสุ สามิโนฯ

‘‘สหปุญฺญสฺส กตฺตาโร, มหาสมยการกา;

ผุสิํสุ อรหตฺตํ เต, สุคเตนานุกมฺปิตาฯ

‘‘ตเทตรา ภิกฺขุนิโย, อารุหิํสุ นภตฺตลํ;

สํคตา วิย ตาราโย, วิโรจิํสุ มหิทฺธิกาฯ

‘‘อิทฺธี อเนกา ทสฺเสสุํ, ปิฬนฺธวิกติํ ยถา;

กมฺมาโร กนกสฺเสว, กมฺมญฺญสฺส สุสิกฺขิโตฯ

‘‘ทสฺเสตฺวา ปาฏิหีรานิ, วิจิตฺตานิ พหูนิ จ;

โตเสตฺวา วาทิปวรํ, มุนิํ สปริสํ ตทาฯ

‘‘โอโรหิตฺวาน คคนา, วนฺทิตฺวา อิสิสตฺตมํ;

อนุญฺญาตา นรคฺเคน, ยถาฐาเน นิสีทิสุํฯ

‘‘อโหนุกมฺปิกา อมฺหํ, สพฺพาสํ จิร โคตมี;

วาสิตา ตว ปุญฺเญหิ, ปตฺตา โน อาสวกฺขยํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา อมฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหราม อนาสวาฯ

‘‘สฺวาคตํ วต โน อาสิ, พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํฯ

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺฐิเม;

ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํฯ

‘‘อิทฺธีสุ จ วสี โหม, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;

เจโตปริยญาณสฺส, วสี โหม มหามุเนฯ

‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานาม, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;

สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภวาฯ

‘‘อตฺเถ ธมฺเม จ เนรุตฺเต, ปฏิภาเน จ วิชฺชติ;

ญาณํ อมฺหํ มหาวีร, อุปฺปนฺนํ ตว สนฺติเกฯ

‘‘อสฺมาภิ ปริจิณฺโณสิ, เมตฺตจิตฺตา หิ นายก;

อนุชานาหิ สพฺพาสํ, นิพฺพานาย มหามุเนฯ

‘‘นิพฺพายิสฺสาม อิจฺเจวํ, กิํ วกฺขามิ วทนฺติโย;

ยสฺส ทานิ จ โว กาลํ, มญฺญถาติ ชิโนพฺรวิฯ

‘‘โคตมีอาทิกา ตาโย, ตทา ภิกฺขุนิโย ชินํ;

วนฺทิตฺวา อาสนา ตมฺหา, วุฏฺฐาย อาคมิํสุ ตาฯ

‘‘มหตา ชนกาเยน, สห โลกคฺคนายโก;

อนุสํยายี โส วีโร, มาตุจฺฉํ ยาวโกฏฺฐกํฯ

‘‘ตทา นิปติ ปาเทสุ, โคตมี โลกพนฺธุโน;

สเหว ตาหิ สพฺพาหิ, ปจฺฉิมํ ปาทวนฺทนํฯ

‘‘อิทํ ปจฺฉิมกํ มยฺหํ, โลกนาถสฺส ทสฺสนํ;

น ปุโน อมตาการํ, ปสฺสิสฺสามิ มุขํ ตวฯ

‘‘น จ เม วนฺทนํ วีร, ตว ปาเท สุโกมเล;

สมฺผุสิสฺสติ โลกคฺค, อชฺช คจฺฉามิ นิพฺพุติํฯ

‘‘รูเปน กิํ ตวาเนน, ทิฏฺเฐ ธมฺเม ยถาตเถ;

สพฺพํ สงฺขตเมเวตํ, อนสฺสาสิกมิตฺตรํฯ

‘‘สา สห ตาหิ คนฺตฺวาน, ภิกฺขุนุปสฺสยํ สกํ;

อฑฺฒปลฺลงฺกมาภุชฺช, นิสีทิ ปรมาสเนฯ

‘‘ตทา อุปาสิกา ตตฺถ, พุทฺธสาสนวจฺฉลา;

ตสฺสา ปวตฺติํ สุตฺวาน, อุเปสุํ ปาทวนฺทิกาฯ

‘‘กเรหิ อุรํ ปหนฺตา, ฉินฺนมูลา ยถา ลตา;

โรทนฺตา กรุณํ รวํ, โสกฏฺฏา ภูมิปาติตาฯ

‘‘มา โน สรณเท นาเถ, วิหาย คมิ นิพฺพุติํ;

นิปติตฺวาน ยาจาม, สพฺพาโย สิรสา มยํฯ

‘‘ยา ปธานตมา ตาสํ, สทฺธา ปญฺญา อุปาสิกา;

ตสฺสา สีสํ ปมชฺชนฺตี, อิทํ วจนมพฺรวิฯ

‘‘อลํ ปุตฺตา วิสาเทน, มารปาสานุวตฺตินา;

อนิจฺจํ สงฺขตํ สพฺพํ, วิโยคนฺตํ จลาจลํฯ

‘‘ตโต สา ตา วิสชฺชิตฺวา, ปฐมํ ฌานมุตฺตมํ;

ทุติยญฺจ ตติยญฺจ, สมาปชฺชิ จตุตฺถกํฯ

‘‘อากาสายตนญฺเจว, วิญฺญาณายตนํ ตถา;

อากิญฺจํ เนวสญฺญญฺจ, สมาปชฺชิ ยถากฺกมํฯ

‘‘ปฏิโลเมน ฌานานิ, สมาปชฺชิตฺถ โคตมี;

ยาวตา ปฐมํ ฌานํ, ตโต ยาวจตุตฺถกํฯ

‘‘ตโต วุฏฺฐาย นิพฺพายิ, ทีปจฺจีว นิราสวา;

ภูมิจาโล มหา อาสิ, นภสา วิชฺชุตา ปติฯ

‘‘ปนาทิตา ทุนฺทุภิโย, ปริเทวิํสุ เทวตา;

ปุปฺผวุฏฺฐี จ คคนา, อภิวสฺสถ เมทนิํฯ

‘‘กมฺปิโต เมรุราชาปิ, รงฺคมชฺเฌ ยถา นโฏ;

โสเกน จาติทีโนว, วิรโว อาสิ สาคโรฯ

‘‘เทวา นาคาสุรา พฺรหฺมา, สํวิคฺคาหิํสุ ตงฺขเณ;

อนิจฺจา วต สงฺขารา, ยถายํ วิลยํ คตาฯ

‘‘ยา เจ มํ ปริวาริํสุ, สตฺถุ สาสนการิกา;

ตโยปิ อนุปาทานา, ทีปจฺจิ วิย นิพฺพุตาฯ

‘‘หา โยคา วิปฺปโยคนฺตา, หานิจฺจํ สพฺพสงฺขตํ;

หา ชีวิตํ วินาสนฺตํ, อิจฺจาสิ ปริเทวนาฯ

‘‘ตโต เทวา จ พฺรหฺมา จ, โลกธมฺมานุวตฺตนํ;

กาลานุรูปํ กุพฺพนฺติ, อุเปตฺวา อิสิสตฺตมํฯ

‘‘ตทา อามนฺตยี สตฺถา, อานนฺทํ สุตสาครํ;

คจฺฉานนฺท นิเวเทหิ, ภิกฺขูนํ มาตุ นิพฺพุติํฯ

‘‘ตทานนฺโท นิรานนฺโท, อสฺสุนา ปุณฺณโลจโน;

คคฺคเรน สเรนาห, สมาคจฺฉนฺตุ ภิกฺขโวฯ

‘‘ปุพฺพทกฺขิณปจฺฉาสุ, อุตฺตราย จ สนฺติเก;

สุณนฺตุ ภาสิตํ มยฺหํ, ภิกฺขโว สุคโตรสาฯ

‘‘ยา วฑฺฒยิ ปยตฺเตน, สรีรํ ปจฺฉิมํ มุเน;

สา โคตมี คตา สนฺติํ, ตาราว สูริโยทเยฯ

‘‘พุทฺธมาตาปิ ปญฺญตฺติํ, ฐปยิตฺวา คตาสมํ;

น ยตฺถ ปญฺจเนตฺโตปิ, คติํ ทกฺขติ นายโกฯ

‘‘ยสฺสตฺถิ สุคเต สทฺธา, โย จ ปิโย มหามุเน;

พุทฺธมาตุสฺส สกฺการํ, กโรตุ สุคโตรโสฯ

‘‘สุทูรฏฺฐาปิ ตํ สุตฺวา, สีฆมาคจฺฉุ ภิกฺขโว;

เกจิ พุทฺธานุภาเวน, เกจิ อิทฺธีสุ โกวิทาฯ

‘‘กูฏาคารวเร รมฺเม, สพฺพโสณฺณมเย สุเภ;

มญฺจกํ สมาโรเปสุํ, ยตฺถ สุตฺตาสิ โคตมีฯ

‘‘จตฺตาโร โลกปาลา เต, อํเสหิ สมธารยุํ;

เสสา สกฺกาทิกา เทวา, กูฏาคาเร สมคฺคหุํฯ

‘‘กูฏาคารานิ สพฺพานิ, อาสุํ ปญฺจสตานิปิ;

สรทาทิจฺจวณฺณานิ, วิสฺสกมฺมกตานิ หิฯ

‘‘สพฺพา ตาปิ ภิกฺขุนิโย, อาสุํ มญฺเจสุ สายิตา;

เทวานํ ขนฺธมารุฬฺหา, นิยฺยนฺติ อนุปุพฺพโสฯ

‘‘สพฺพโส ฉาทิตํ อาสิ, วิตาเนน นภตฺตลํ;

สตารา จนฺทสูรา จ, ลญฺฉิตา กนกามยาฯ

‘‘ปฏากา อุสฺสิตาเนกา, วิตตา ปุปฺผกญฺจุกา;

โอคตากาสปทุมา, มหิยา ปุปฺผมุคฺคตํฯ

‘‘ทิสฺสนฺติ จนฺทสูริยา, ปชฺชลนฺติ จ ตารกา;

มชฺฌํ คโตปิ จาทิจฺโจ, น ตาเปสิ สสี ยถาฯ

‘‘เทวา ทิพฺเพหิ คนฺเธหิ, มาเลหิ สุรภีหิ จ;

วาทิเตหิ จ นจฺเจหิ, สงฺคีตีหิ จ ปูชยุํฯ

‘‘นาคาสุรา จ พฺรหฺมาโน, ยถาสตฺติ ยถาพลํ;

ปูชยิํสุ จ นิยฺยนฺติํ, นิพฺพุตํ พุทฺธมาตรํฯ

‘‘สพฺพาโย ปุรโต นีตา, นิพฺพุตา สุคโตรสา;

โคตมี นิยฺยเต ปจฺฉา, สกฺกตา พุทฺธโปสิกาฯ

‘‘ปุรโต เทวมนุชา, สนาคาสุรพฺรหฺมกา;

ปจฺฉา สสาวโก พุทฺโธ, ปูชตฺถํ ยาติ มาตุยาฯ

‘‘พุทฺธสฺส ปรินิพฺพานํ, เนทิสํ อาสิ ยาทิสํ;

โคตมีปรินิพฺพานํ, อเตวจฺฉริยํ อหุฯ

‘‘พุทฺโธ พุทฺธสฺส นิพฺพาเน, โนปฏิยาทิ ภิกฺขโว;

พุทฺโธ โคตมินิพฺพาเน, สาริปุตฺตาทิกา ตถาฯ

‘‘จิตกานิ กริตฺวาน, สพฺพคนฺธมยานิ เต;

คนฺธจุณฺณปกิณฺณานิ, ฌาปยิํสุ จ ตา ตหิํฯ

‘‘เสสภาคานิ ฑยฺหิํสุ, อฏฺฐี เสสานิ สพฺพโส;

อานนฺโท จ ตทาโวจ, สํเวคชนกํ วโจฯ

‘‘โคตมี นิธนํ ยาตา, ฑยฺหญฺจสฺส สรีรกํ;

สงฺเกตํ พุทฺธนิพฺพานํ, น จิเรน ภวิสฺสติฯ

‘‘ตโต โคตมิธาตูนิ, ตสฺสา ปตฺตคตานิ โส;

อุปนาเมสิ นาถสฺส, อานนฺโท พุทฺธโจทิโตฯ

‘‘ปาณินา ตานิ ปคฺคยฺห, อโวจ อิสิสตฺตโม;

มหโต สารวนฺตสฺส, ยถา รุกฺขสฺส ติฏฺฐโตฯ

‘‘โย โส มหตฺตโร ขนฺโธ, ปลุชฺเชยฺย อนิจฺจตา;

ตถา ภิกฺขุนิสงฺฆสฺส, โคตมี ปรินิพฺพุตาฯ

‘‘อโห อจฺฉริยํ มยฺหํ, นิพฺพุตายปิ มาตุยา;

สารีรมตฺตเสสาย, นตฺถิ โสกปริทฺทโวฯ

‘‘น โสจิยา ปเรสํ สา, ติณฺณสํสารสาครา;

ปริวชฺชิตสนฺตาปา, สีติภูตา สุนิพฺพุตาฯ

‘‘ปณฺฑิตาสิ มหาปญฺญา, ปุถุปญฺญา ตเถว จ;

รตฺตญฺญู ภิกฺขุนีนํ สา, เอวํ ธาเรถ ภิกฺขโวฯ

‘‘อิทฺธีสุ จ วสี อาสิ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;

เจโตปริยญาณสฺส, วสี อาสิ จ โคตมีฯ

‘‘ปุพฺเพนิวาสมญฺญาสิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;

สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ตสฺสา ปุนพฺภโวฯ

‘‘อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ , ปฏิภาเน ตเถว จ;

ปริสุทฺธํ อหุ ญาณํ, ตสฺมา โสจนิยา น สาฯ

‘‘อโยฆนหตสฺเสว , ชลโต ชาตเวทสฺส;

อนุปุพฺพูปสนฺตสฺส, ยถา น ญายเต คติฯ

‘‘เอวํ สมฺมา วิมุตฺตานํ, กามพนฺโธฆตารินํ;

ปญฺญาเปตุํ คติ นตฺถิ, ปตฺตานํ อจลํ สุขํฯ

‘‘อตฺตทีปา ตโต โหถ, สติปฏฺฐานโคจรา;

ภาเวตฺวา สตฺตโพชฺฌงฺเค, ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสถา’’ติฯ (อป. เถรี 2.2.97-288);

มหาปชาปติโคตมีเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. คุตฺตาเถรีคาถาวณฺณนา

คุตฺเต ยทตฺถํ ปพฺพชฺชาติอาทิกา คุตฺตาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี อนุกฺกเมน สมฺภตวิโมกฺขสมฺภารา หุตฺวา, ปริปกฺกกุสลมูลา สุคตีสุเยว สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺตา, คุตฺตาติสฺสา นามํ อโหสิฯ สา วิญฺญุตํ ปตฺวา อุปนิสฺสยสมฺปตฺติยา โจทิยมานา ฆราวาสํ ชิคุจฺฉนฺตี มาตาปิตโร อนุชานาเปตฺวา มหาปชาปติโคตมิยา สนฺติเก ปพฺพชิฯ ปพฺพชิตฺวา จ วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา ภาวนํ อนุยุญฺชนฺติยา ตสฺสา จิตฺตํ จิรกาลปริจเยน พหิทฺธารมฺมเณ วิธาวติ, เอกคฺคํ นาโหสิฯ สตฺถา ทิสฺวา ตํ อนุคฺคณฺหนฺโต, คนฺธกุฏิยํ ยถานิสินฺโนว โอภาสํ ผริตฺวา ตสฺสา อาสนฺเน อากาเส นิสินฺนํ วิย อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา โอวทนฺโต –

[163]

‘‘คุตฺเต ยทตฺถํ ปพฺพชฺชา, หิตฺวา ปุตฺตํ วสุํ ปิยํ;

ตเมว อนุพฺรูเหหิ, มา จิตฺตสฺส วสํ คมิฯ

[164]

‘‘จิตฺเตน วญฺจิตา สตฺตา, มารสฺส วิสเย รตา;

อเนกชาติสํสารํ, สนฺธาวนฺติ อวิทฺทสูฯ

[165]

‘‘กามาจฺฉนฺทญฺจ พฺยาปาทํ, สกฺกายทิฏฺฐิเมว จ;

สีลพฺพตปรามาสํ, วิจิกิจฺฉํ จ ปญฺจมํฯ

[166]

‘‘สํโยชนานิ เอตานิ, ปชหิตฺวาน ภิกฺขุนี;

โอรมฺภาคมนียานิ, นยิทํ ปุนเรหิสิฯ

[167]

‘‘ราคํ มานํ อวิชฺชญฺจ, อุทฺธจฺจญฺจ วิวชฺชิย;

สํโยชนานิ เฉตฺวาน, ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสสิฯ

[168]

‘‘เขเปตฺวา ชาติสํสารํ, ปริญฺญาย ปุนพฺภวํ;

ทิฏฺเฐว ธมฺเม นิจฺฉาตา, อุปสนฺตา จริสฺสสี’’ติฯ – อิมา คาถา อาภาสิ;

ตตฺถ ตเมว อนุพฺรูเหหีติ ยทตฺถํ ยสฺส กิเลสปรินิพฺพานสฺส ขนฺธปรินิพฺพานสฺส จ อตฺถายฯ หิตฺวา ปุตฺตํ วสุํ ปิยนฺติ ปิยายิตพฺพํ ญาติปริวฏฺฏํ โภคกฺขนฺธญฺจ หิตฺวา มม สาสเน ปพฺพชฺชา พฺรหฺมจริยวาโส อิจฺฉิโต, ตเมว วฑฺเฒยฺยาสิ สมฺปาเทยฺยาสิฯ มา จิตฺตสฺส วสํ คมีติ ทีฆรตฺตํ รูปาทิอารมฺมณวเสน วฑฺฒิตสฺส กูฏจิตฺตสฺส วสํ มา คจฺฉิฯ

ยสฺมา จิตฺตํ นาเมตํ มายูปมํ, เยน วญฺจิตา อนฺธปุถุชฺชนา มารวสานุคา สํสารํ นาติวตฺตนฺติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘จิตฺเตน วญฺจิตา’’ติอาทิฯ